In een mens zijn twee krachten aan het werk
Ook jij herkent ze vast en zeker wel
Soms zijn ze tegengesteld en zeer sterk
En komt je welzijn door hen in de knel
Geldingsdrang zegt dat ik aanzien verdien:
'Luister naar mij zodat ik word gehoord
Kijk goed naar mij, ik wil worden gezien
Hou steeds rekening met mij', enzovoort
Gemeenschapszin vraagt zacht: 'hoe draag ik bij?
Ik pas me aan en hou rekening met jou
Erbij horen is belangrijk voor mij
Anders verwacht ik eenzaamheid en kou'
Waar vindt een mens genoeg veiligheid dan
Zodat hij deze twee verzoenen kan?
Geldingsdrang, de zucht tot dominantie, de wil tot overwicht, is een belangrijke drijfveer in de Individualpsychologie of de individuele psychologie van Alfred Adler (1870-1937)1. Een tweede belangrijke drijfveer is de noodzaak van een sociaal leven, verbinding zoeken, de gemeenschapszin.
Die twee drijfveren zijn sterk, en soms lijken ze tegengesteld aan elkaar want als ik te veel ga domineren loop ik het risico op afwijzing van de groep. Maar als ik mijzelf te veel ga aanpassen aan de groep, verdwijn ik als het ware zelf, wat op den duur tot pijnlijke gevoelens kan leiden.
Pas als die twee drijfveren in balans zijn met elkaar kan ik mijn grenzen bewaken en aangeven en tegelijk de grenzen van anderen blijven respecteren. Ik hoef mij dan niet op te dringen aan anderen en ik hoef mij niet op te offeren. Maar om dat te kunnen doen dien ik mij eerst voldoende veilig te voelen. Veilig bij mijzelf en veilig bij de ander. Veilig genoeg om te communiceren wat belangrijk is voor mijzelf en voldoende veilig om mij af te stemmen op de behoefte van de ander. Veilig genoeg om in vrijheid te beslissen waar ik ‘ja’, ‘nee’ of ‘misschien’ tegen zeg.
Of zoals psychiater en neurowetenschapper Stephen Porges het zegt: "ons verlangen is niet alleen om ons veilig te voelen, maar om ons veilig te voelen in de armen van een ander" 2.
1. Alfred Adler was een Oostenrijks psycholoog en psychiater. Hij was evenals Carl Gustav Jung een tijdgenoot van Sigmund Freud. Naast Freud en Jung geldt Adler als de derde stamvader van de psychoanalyse.
2. Dana, Deborah A. . Anchored (p. 54). Sounds True. Kindle Edition. Stephen Porges is de grondlegger van de Polyvagaal therorie - over de neurobiologie van ons veilig voelen.
Je proeft de woorden met je tong
Terwijl je jouw verhaal vertelt
Ze rollen van je lippen
Maken een vrije val
Je proeft ze nog
Hun nasmaak
Zoet of bitter
In jouw mond
Kwetsbare woorden
Los van jou
Ook de betekenis
Die jij hen gaf
Waar worden zij opgevangen
In welk oor vinden zij gehoor
In wiens gedachten hun weg en
Nieuwe betekenis toegedacht.
Iemand zei dat zij er niet was
Geen liefde geven kon
Aan haar kinderen -
Dat geloof ik niet.
Iemand zei: 'ze was zo stil
Sprak zich niet uit
Vanwege stil verdriet
Kon zij dat niet'.
Dan denk ik: hou toch op
Met dat verwijt, ze was er wél
Juist op die manier
Raak je haar kwijt.
Zie haar veerkracht
en haar aandacht en haar liefde
voor het leven
de ruimte die zij gaf.
Ik zie haar lachen, ze geniet
Ik voel me veilig dan
En weet zeker dat
Ik háár vertrouwen kan.
Empathisch begrijpen
Wanneer een vriend vertelt over zijn of haar ervaringen op de lagere school, denk ik aan de lagere school waar ik zelf op zat en wat daar vergelijkbaar of juist anders was. En ik heb de neiging om vandaaruit betekenis te geven aan het verhaal en vanuit mijn eigen ervaring te reageren. En als iemand, zoals in dit gedicht, vertelt over hoe hij of zij mijn ouders ervaren heeft denk ik: mijn ervaring is anders, zo waren zij niet. En vandaaruit reageer automatisch. Maar dat leidt niet altijd tot wederzijds begrip en verbinding.
Als ik mij wil verplaatsen in de ander, als ik wil begrijpen hoe de ervaring van de ander is, ook als die ander een heel ander persoon is dan ikzelf of een heel andere ervaring heeft, dan heb ik een andere manier van luisteren, begrijpen en reageren nodig. Met een houding van accepterende nieuwsgierigheid waarbij het niet gaat over wie heeft er gelijk, maar over hoe is het voor jou?
Carl Rogers (1902-1987) een van de grondleggers van de humanistische psychologie, noemt deze andere manier van luisteren in zijn boek ‘Mens worden’: empathisch begrijpen. Hij zegt daarover:
"Empathisch begrijpen is als je kunt aanvoelen welke gevoelens en behoeften/betekenissen er leven in de ander, als je dit kunt waarnemen van binnenuit, zoals het voor de ander is en hierover succesvol kunt communiceren met de ander.
Deze manier van begrijpen van de ander is waarschijnlijk zeldzaam. Wij ontvangen het zelden en bieden het ook zelden aan anderen. In plaats daarvan bieden we een andere manier van begrijpen aan elkaar, zoals:
- “Ik begrijp wat er mis is met jou”;
- “Ik begrijp wat maakt je dat je zo handelt”; of
- “Ik heb hetzelfde probleem ervaren en ik heb er heel anders op gereageerd”.
Dat is de wijze van begrijpen die we meestal bieden en ontvangen, een evaluatie van buitenaf.
Maar als iemand begrijpt hoe het voor mij is en welke betekenis het voor mij heeft, zonder mij daarbij te willen analyseren of beoordelen, dan ontstaat er een klimaat waarin ik kan opbloeien en groeien.
Als we kunnen begrijpen en bevestigen hoe de ander zijn/haar situatie van moment tot moment ziet en ervaart in zijn of zijn/haar eigen binnenwereld en in dit empathische proces onze eigenheid en identiteit behouden dan wordt verandering mogelijk."
Dat is een principe dat wij ook toepassen in Verbindend communiceren.
Melancholie is een rivier
die traag stroomt
en door de tijd
alles mee wil voeren.
Mensen zitten zwijgend
aan haar oever
wat voorbij stroomt
vertelt een eigen verhaal.
Ook ik zit aan de oever
soms heel lang
maar nu sta ik op en spring erin
drijven maakt mij blij.
Schrijfster en filosofe Joke Hermsen schrijft regelmatig over de beleving van tijd en verwijst daarbij naar de verschillen tussen Chronos - de lineaire en meetbare kloktijd en Kairos - 'de juiste tijd', de innerlijke tijdsbeleving met aandacht voor het nu. In haar boek Ogenblik & eeuwigheid vergelijkt ze tijd met een rivier die alles meevoert en steeds verandert. Je kunt aan de oever zitten of je kunt in de rivier springen. Je beleving ervan zal daardoor veranderen.
Ze verwijst ook naar de Fado, het Portugese levenslied. Het kenmerk van de Fado is het gevoel van 'saudade', ongrijpbare heimwee, melacholie en het verlangen naar wat verdwenen is en niet terug zal komen. Dat past voor mij bij het beeld van een traag stromende rivier waarin alles wordt meegevoerd.
De dichter Jacob Slauerhof roept dat gevoel en het beeld van een rivier ook op in zijn gedichten Fado en O enjeitado waarin hij spreekt over Lissabon waardoorheen de Taag stroomt.
Ik ben geen Hermsen en geen Slauerhof, maar hun teksten inspireerden mij wel.
Mijn gedachten laten mij niet met rust
Ze blijven steeds maar redeneren
Ik krijg ze met geen mogelijkheid gesust
'Niet-denken', wie kan mij dat leren!
Geen methode die ik vertrouwen kan
Omdat in elke redenatie wel iets mist
En mijn denken? Die ontdekt dat dan
En gaat nog meer denken, zeer beslist.
Mijn denken is zoals een trein
Die, eenmaal op stoom gekomen,
Niet meer te stoppen is. Dat doet pijn
En weerhoudt mij van mijn dromen.
Mijn denken houdt mij uit mijn slaap
Door steeds te blijven praten
Het gaat maar door en door,
Heeft dat helaas niet in de gaten.
Lief denken, gun mij even rust
Blijf niet altijd redeneren
Zonder denken kan ik vaak bewust
Ook van mijn ervaring leren.
Piekeren heeft iets paradoxaals in zich.
Als piekert heb je daar vaak geen controle over. Het gebeurt automatisch. Er heeft zich iets voorgedaan, of je hebt iets waargenomen en je voelt je daar angstig of bezorgd over. Dan begin je er over na te denken, te redeneren.
De onderbewuste bedoeling daarvan is het probleem onder controle te krijgen, of zekerheid te krijgen: als ik dit oplos, dan kan ik rusten. Maar je denken is zo slim dat het steeds weer gaten vindt in je redenering. En dan begint het denken opnieuw, met nog meer energie.
De paradox is dat het piekeren bedoeld is om iets op te lossen, maar nu juist onderdeel van het probleem wordt. Want 100℅ zekerheid zal je piekerende brein niet vinden. En toch blijft het dat wel proberen.
Uiteindelijk gaat het over veiligheid. Als de veiligheid hersteld kan worden, dan stopt het piekeren. Dat is misschien gemakkelijk gezegd, maar vaak niet zo gemakkelijk gedaan.
